Ι. Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου - Μονή Φραγκαβίλλας

Νοτιοανατολικά της Αμαλιάδας βρίσκεται ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, άλλοτε καθολικό της Μονής Φραγκαβίλλας. Η ονομασία «Φραγκαβίλλα» δε σχετίζεται με τη μονή, της οποίας η κατασκευή προηγείται της Φραγκοκρατίας, αλλά αποτελούσε το τοπωνύμιο της περιοχής και μαρτυρούσε την ύπαρξη Δυτικών κατά την περίοδο την κυριαρχία των Φράγκων.

Ο ναός ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με συνεπτυγμένο το δυτικό σκέλος, επιμήκεις πεσσούς να στηρίζουν τον τρούλο και στα ανατολικά μεγάλη ημικυκλική αψίδα. Η χρονολόγηση της μονής μπορεί να τοποθετηθεί μετά από τα μέσα του 11ου αι. Ο ναός έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις, με τις μεγαλύτερες να πραγματοποιούνται πριν τη μεταβυζαντινή τοιχογράφηση που επεκτείνεται στα σφραγισμένα παράθυρα του τρούλου και της νότιας κεραίας. Επιπλέον ο ναός έχει χάσει κάποια τμήματά του από κατάρρευση, όπως τις αψίδες των παραβημάτων και τον δυτικό τοίχο του νάρθηκα, ενώ στη βόρεια και νότια πλευρά κατασκευάστηκαν μεταγενέστερα αντηρίδες. Αλλοιώσεις επίσης υπήρξαν στην κεντρική αψίδα και στη διάταξη της στέγης του ναού.

Ο ναός είναι χτισμένος από μεγάλους πωρόλιθους και πλίνθους. Ο τρούλος με το οδοντωτό γείσο σώζεται ολόκληρος, όπως και μέρος της βυζαντινής κεράμωσης και διαθέτει οκτώ παράθυρα, από τα οποία τα τέσσερα είναι σφραγισμένα. Στη νότια πλευρά του ναού βρίσκεται ακόμα ένα παράθυρο, επίσης σφραγισμένο σήμερα, ενώ στη βόρεια πλευρά υπάρχει είσοδος, της οποίας η μορφή είναι μεταγενέστερη. Στην ανατολική όψη κυριαρχεί η ψηλή ημικυλινδρική αψίδα, που φέρει τρίλοβο παράθυρο και πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρείται το μεταγενέστερο κτιστό τέμπλο του ιερού και της πρόθεσης, καθώς και τοιχογραφικός διάκοσμος τριών τουλάχιστον φάσεων: ένα εκτεταμένο στρώμα του 17ου αι., ένα νεώτερο στο τέμπλο και ίχνη βυζαντινού στα εσωρράχια του παραθύρου της αψίδας του ιερού.

Πριν από λίγα χρόνια το Υπουργείο Πολιτισμού πραγματοποίησε αποκατάσταση της Μονής Φραγκαβίλλας και του περιβάλλοντα χώρου της και σήμερα αποτελεί σημείο προσέλευσης πλήθους πιστών και επισκεπτών.

Επιμέλεια κειμένου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας