Αρχαιολογικός Χώρος Ολυμπίας

Στην πανέμορφη κοιλάδα του ποταμού Αλφειού στην Ολυμπία, άνθισε το πιο δοξασμένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας, αφιερωμένο στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων, τον Δία. Εδώ γεννήθηκαν οι σπουδαιότεροι πανελλήνιοι αγώνες προς τιμήν του θεού, οι Ολυμπιακοί, οι οποίοι με την ακτινοβολία και τη λάμψη τους φωτίζουν την ανθρωπότητα από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.

Η Ιερή Άλτη (και Άλτις), το ιερό άλσος, μέσα στην οποία αναπτύσσεται ο πυρήνας του Ιερού, χωρίζεται από τη γύρω περιοχή με περίβολο.

Σε περίοπτη θέση μέσα στον ιερό χώρο δεσπόζει ο μεγαλοπρεπής Ναός του Δία (470-456 π.Χ.), το σημαντικότερο οικοδόμημα της Άλτεως στην Ολυμπία, έργο του αρχιτέκτονα Λίβωνα του Ηλείου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ναό της Πελοποννήσου ο οποίος θεωρείται η τέλεια έκφραση της δωρικής ναοδομίας. Στο εσωτερικό του βρισκόταν το Χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία το οποίο φιλοτεχνήθηκε από τον διάσημο Αθηναίο γλύπτη Φειδία. Στην ελληνιστική περίοδο συγκαταλέχθηκε ανάμεσα στα επτά θαύματα της εποχής.

Στον οπισθόδομο του ναού του Δία, μπορεί να δει κανείς το μέρος όπου φύονταν η αγριελιά, από την οποία κάθε τέσσερα χρόνια ένα παιδί, του οποίου ζούσαν και οι δύο γονείς, καλούνταν να κόψει τα κλαδιά από τα οποία φτιαχνόταν ο κότινος, το στεφάνι των νικητών.

Βόρεια του ναού του Διός βρίσκεται ο Ναός της Ήρας, θεά η οποία επίσης λατρευόταν στην Ολυμπία. Κατά την επικρατέστερη άποψη, ο ναός οικοδομήθηκε γύρω στο 600 π.Χ. ενώ σήμερα θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα δείγματα μνημειακής ναοδομίας στην Ελλάδα. Μαζί με άλλα πολύτιμα αντικείμενα, στον ναό φυλασσόταν και ο δίσκος του Ιφίτου που είχε χαραγμένο το κείμενο της Ιερής Εκεχειρίας. Στα ρωμαϊκά χρόνια ο ναός μετατράπηκε σε είδος μουσείου, όπου φυλάσσονταν μερικά από τα πιο πολύτιμα έργα του ιερού, ανάμεσα στα οποία και ένα από τα αριστουργήματα της κλασικής περιόδου που διασώθηκαν ως την εποχή μας, το περίφημο σύμπλεγμα του Ερμή με τον μικρό Διόνυσο του Αθηναίου γλύπτη Πραξιτέλη. Προς τιμή της Ήρας τελούνταν τα Ηραία, γιορτή που διοργάνωναν δεξαέξι γυναίκες ευγενικής καταγωγής από την Ήλιδα και άλλες πόλεις του αρχαίου κράτους των Ηλείων. Τα Ηραία περιλάμβαναν αγώνες δρόμου κορασίδων στο στάδιο της Ολυμπίας και απονομή κοτίνου στη νικήτρια, σε αντιστοιχία με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι ήταν καθαρά ανδρική υπόθεση και από τους οποίους αποκλείονταν οι γυναίκες.

Στην περιοχή ανάμεσα στους δυο ναούς υπήρχε ο μεγάλος Βωμός του Δία, σημαντικότατο μνημείο, όπου την τέταρτη ημέρα της Ολυμπιακής Πανηγύρεως, κάθε τέσσερα χρόνια, τελείτο η “εκατόμβη” δηλαδή η θυσία εκατό βοδιών. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν στις ανασκαφές της Ιερής Άλτεως ένα παχύ στρώμα στάχτης προερχόμενο από τον κατεστραμμένο στην ύστερη αρχαιότητα βωμό. Οι στάχτες ήταν υπολείμματα των επαναλαμβανόμενων θυσιών τις οποίες οι υπεύθυνοι του ιερού στερέωναν και ενσωμάτωναν ως ιερές στον βωμό του Διός. Ο βωμός δεν σώζεται σήμερα.

Στα ανατολικά του ναού της Ήρας βρίσκεται το Νυμφαίο, το λαμπρό υδραγωγείο που αφιέρωσε στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. στο ιερό ο Ηρώδης ο Αττικός, η λειτουργία του οποίου έλυσε τα χρόνια προβλήματα ύδρευσης του Ιερού. Το Νυμφαίο ήταν  διακοσμημένο με αξιόλογης τέχνης μαρμάρινα αγάλματα τα οποία διασώθηκαν και εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας.

Στην ίδια πλευρά υπήρχε το Μητρώο, δωρικός ναός κλασικών χρόνων και μικρών σχετικά διαστάσεων, αφιερωμένος στην μητέρα των θεών Ρέα-Κυβέλη, ο οποίος στα ρωμαϊκά χρόνια αποδόθηκε στη λατρεία των αυτοκρατόρων.

Μέσα στην Άλτη υπήρχαν ακόμη το Πελόπιο, ταφικό μνημείο αφιερωμένο στον ήρωα Πέλοπα, μυθικό ιδρυτή των Ολυμπιακών Αγώνων, και το Φιλιππείο, το κομψό κυκλικό οικοδόμημα το οποίο αφιέρωσε ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.). Ο Φίλιππος μάλιστα είχε διακριθεί τρεις φορές Ολυμπιονίκης στις αρματοδρομίες και τα ιππικά αγωνίσματα που τελούνταν στον Ιππόδρομο της Ολυμπίας.

Στους πρόποδες του Κρονίου λόφου, βρίσκονταν συγκεντρωμένοι οι Θησαυροί του ιερού της Ολυμπίας, ναόσχημα κτήρια που είχαν κατασκευάσει σε ειδικό άνδηρο στο ιερό διάφορες ελληνικές πόλεις, κυρίως από τις αποικίες των Ελλήνων, όπου φύλασσαν τα πολύτιμα αφιερώματά τους.

Στον υπαίθριο χώρο του ιερού, ανάμεσα στους ναούς και τα κτήρια, υπήρχε πλήθος αγαλμάτων θεών και ηρώων, ανδριαντών Ολυμπιονικών, αφιερωμάτων επιφανών ιδιωτών και ελληνικών πόλεων, πολλά από τα οποία σώθηκαν και μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας. Ανάμεσά τους και το περίφημο γλυπτό της θεάς Νίκης, αγγελιοφόρου του Δία, έργο του Παιωνίου, το οποίο ήταν στημένο σε ψηλό, μαρμάρινο βάθρο απέναντι από την ανατολική κύρια όψη του ναού του Διός, όπου ελάμβανε χώρα η τελετή βράβευσης των Ολυμπιονικών.

Στο δυτικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου σώζονται τα απομεινάρια κτηρίων που εξυπηρετούσαν τους αθλητές το προσωπικό του ιερού και τους επίσημους επισκέπτες: το Γυμνάσιο και η Παλαίστρα, ο Θεηκολεών και το Λεωνιδαίο. Επίσης εδώ εντοπίζεται το Εργαστήριο του Φειδία, όπου ο μεγάλος γλύπτης εργάστηκε για δέκα χρόνια, το Ηρώον καθώς και κατάλοιπα λουτρών, ρωμαϊκές θέρμες και μεταγενέστεροι ρωμαϊκοί ξενώνες.

Ανατολικά της Άλτεως εκτείνεται το Στάδιο της Ολυμπίας της κλασικής εποχής, το οποίο συνδέεται με το ιερό χώρο μέσω της Κρυπτής στοάς, της ιερής λίθινης θολωτής διόδου προς αυτό. Κατά την αρχαιότητα, νότια του σταδίου υπήρχε και ο Ιππόδρομος, από τον οποίο σήμερα δεν σώζεται κανένα ίχνος, διότι έχει παρασυρθεί από τον Αλφειό ποταμό.

Άλλα αξιοσημείωτα κτήρια της Ολυμπίας είναι η Στοά της Ηχούς, γνωστή και ως η Ποικίλη Στοά η οποία χωρίζει τον ιερό χώρο από το Στάδιο, η έπαυλη του Νέρωνα όπου διέμεινε ο περιβόητος Ρωμαίος αυτοκράτορας κατά την επίσκεψή του στο Ιερό, το Βουλευτήριο που αποτελούσε την έδρα της Ολυμπιακής Βουλής και δινόταν ο ιερός όρκος των αθλητών και των κριτών. Τέλος το Πρυτανείο, στην ΒΔ γωνία της Άλτεως, η έδρα των Ηλείων αξιωματούχων, όπου έκαιγε άσβεστη η ιερή φλόγα στο βωμό της Εστίας.

Στο πέρασμα των αιώνων τα κτήρια του χώρου γνώρισαν πολλές καταστροφές, όμως αυτά επιδιορθώθηκαν και επαναχρησιμοποιήθηκαν. Επί Θεοδοσίου Β΄ επήλθε η οριστική καταστροφή του ιερού (426 μ.Χ.) και στα μέσα του 5ου αι. μ.Χ. επάνω στα ήδη ερειπωμένα κτίσματα αναπτύχθηκε μικρός χριστιανικός οικισμός. Το ιερό επλήγη από τους σεισμούς του 6ου αι. μ.Χ. οι οποίοι έδωσαν και το τελικό χτύπημα προκαλώντας την κατάρρευση του μεγάλου ναού του Δία.

Η καθιέρωση των Ολυμπιακών Αγώνων προς τιμή του Διός ανάγεται στην μυθική εποχή και αποδίδεται σε διάφορους ήρωες με κυριότερους τον Πέλοπα και τον Ηρακλή. Ωστόσο στην ιστορική εποχή είχαν σταματήσει να τελούνται και έπειτα από σχετικό χρησμό του μαντείου των Δελφών αναδιοργανώθηκαν το 776 π.Χ. από τον Ίφιτο, βασιλιά της Ήλιδας.

Η Ήλιδα υπήρξε στην αρχαιότητα σημαντική πόλη της Πελοποννήσου στην εύφορη πεδιάδα την οποία διαρρέει ο ποταμός Πηνειός. Ήταν η πρωτεύουσα του κράτους των Ηλείων η οποία είχε υπό την κηδεμονία της το Ιερό της Ολυμπίας και είχε την ευθύνη της διοργάνωσης της μεγάλης πανηγύρεως των Ελλήνων προς τιμή του Διός. Ο Ίφιτος από κοινού με τους βασιλείς της Πίσας και της Σπάρτης Κλεοσθένη και Λυκούργο αντίστοιχα θέσπισαν την Ιερή Εκεχειρία, την σπουδαία συμφωνία που λειτούργησε ως ασπίδα προστασίας από τις συχνότατες πολεμικές αναμετρήσεις ανάμεσα στους Έλληνες, των προσκυνητών, των αθλητών και εν γένει του θεσμού των ιερών Ολυμπιακών Αγώνων.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες συνεχίζονταν να τελούνται κάθε τέσσερα χρόνια αδιάλειπτα μέχρι και τα πρώτα χριστιανικά χρόνια οπότε καταργήθηκαν από τον Θεοδόσιο τον Α΄ το 393 μ.Χ., μετά την τέλεση της 293ης Ολυμπιάδας.

Οι αμύθητης αξίας αρχαιολογικοί θησαυροί της Αρχαίας Ολυμπίας παρέμεναν θαμμένοι στη γη μέχρι τη νεότερη εποχή και ήρθαν στο φως σταδιακά από το 1875 και εξής, έπειτα από τις εκτεταμένες, συστηματικές ανασκαφές και λοιπές αρχαιολογικές έρευνες που διεξάγει ως σήμερα το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.

Η λειτουργία, επιμέλεια και γενική εποπτεία του χώρου ανήκει στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας του Υπουργείου Πολιτισμού.

Ο Αρχαιολογικός Χώρος Ολυμπίας έχει εγγραφεί στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1989, ενώ είναι προστατευόμενος όπως και η ευρύτερη περιοχή μέσω του Δικτύου Natura 2000.

Επιμέλεια κειμένου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας