Ι. Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών

Ο βυζαντινός ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ βρίσκεται στον λόφο πάνω από τον παραδοσιακό οικισμό των Άνω Ταξιαρχών, σε απόσταση 15 χλμ. από τη Ζαχάρω Ηλείας. Νότια του ναού υπάρχει ένα πέτρινο αλώνι, ενώ σε κοντινή απόσταση υπάρχει δεύτερος βυζαντινός ναός, ο Άγιος Ανδρέας.

Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο και απολήγει ανατολικά σε τρίπλευρη αψίδα. Στο μνημείο δε σώζεται επιγραφή με την ακριβή χρονολογία ανέγερσής του, ωστόσο ο ναός αναφέρεται στην καταγραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας την περίοδο 1697 – 1700. Οι μελετητές του ναού τοποθετούν την χρονολόγηση του στα τέλη του 13ου αι. ως τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αι.

Εσωτερικά του ναού διατηρείται η χτιστή αγία Τράπεζα, ενώ στα βορειοανατολικά της υπάρχει μια πέτρινη πλάκα για τη χρήση πρόθεσης. Δεν σώζονται τμήματα του τοιχογραφικού διακόσμου ή του τέμπλου. Αξιοσημείωτο είναι ότι στη βάση των σφαιρικών τριγώνων του τρούλου διακρίνονται τα στόμια ηχητικών αγγείων, μια τεχνική που συνήθιζαν να χρησιμοποιούν οι βυζαντινοί στην κατασκευή των ναών για καλύτερη ακουστική. Το δάπεδο είναι στρωμένο με ασπρόμαυρα τετράγωνα πλακίδια που θυμίζουν σκακιέρα, ενώ στο κέντρο υπάρχει παράσταση με έγχρωμα φυτικά μοτίβα.

Με την πάροδο του χρόνου, εξαιτίας των καιρικών και των ανθρώπινων επεμβάσεων, το μνημείο άρχισε να φθείρεται. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. έγιναν διάφορες επεμβάσεις στον ναό: καθαρισμός της στέγης από τα δέντρα προκαλώντας βλάβες στην τοιχοποιία, αλλαγή του δαπέδου με καινούρια πλακάκια, αλλαγή της σκεπής του τρούλου με τσιμεντένια, προσπάθεια επισκευής της τοιχοποιίας κ.ά. Από το 2011 η 6η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ξεκίνησε μικρές εργασίες αποκατάστασης του μνημείου, ενώ το 2019 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας ολοκλήρωσε τις εργασίες της στερέωσης και ανάδειξης του ναού.

Επιμέλεια κειμένου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας