Ι. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου Ζούρτσας

Σε κοντινή απόσταση από τον οικισμό Νέα Φιγάλεια του Δήμου Ζαχάρως Ηλείας βρίσκεται ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Έχει προταθεί η ταύτισή του με το καθολικό της Μονής Παναγίας Βόγαλης, η οποία συνδέεται με τη Μονή Βροντοχίου του Μυστρά. Η ανασκαφική έρευνα και τα κατάλοιπα μπορούν να επιβεβαιώσουν τον χαρακτηρισμό του ως καθολικό μονής. Η χρονολογία ανέγερσης του μνημείου τοποθετείται στα τέλη του 10ου αιώνα.

Ο ναός σήμερα διασώζεται μετασκευασμένος. Αρχικά η μορφή του ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, που χωριζόταν με πεσσοστοιχίες. Το κεντρικό κλίτος, υπερυψωμένο,  καλυπτόταν με δίρριχτη στέγη και έφερε έξι τοξωτά παράθυρα στους μακρείς τοίχους, ενώ τα πλάγια κλίτη είναι χαμηλότερα και διέθεταν μονόρριχτες στέγες. Ανατολικά το ιερό του ναού απολήγει σε τρίπλευρη αψίδα με τη μεσαία να διακρίνεται για τον πλούσιο κεραμικό διάκοσμό της, ενώ στα δυτικά υπήρχε νάρθηκας που επικοινωνούσε μέσω τριών εισόδων με τον ναό.

Στο πέρασμα των χρόνων το μνημείο δέχθηκε αρκετές παρεμβάσεις που αλλοίωσαν την αρχική του μορφή. Ο σημερινός ναός αποτελείται από το βόρειο και κεντρικό κλίτος, τα οποία έχουν ενιαία δίρριχτη στέγη, ενώ έχουν καταργηθεί τα παράθυρα του κεντρικού κλίτους. Στη νότια πλευρά η πεσσοστοιχία έχει μετατραπεί σε τοίχο και το νότιο κλίτος του ναού έγινε παρεκκλήσι αφιερωμένο στο Αγ. Ιωάννη, το οποίο όμως σιγά σιγά ερειπώθηκε ύστερα από την κατάρρευση τμημάτων της τοιχοποιίας του. Επίσης μερική κατάρρευση υπέστησαν και ο δυτικός τοίχος του κυρίως ναού μαζί με τον δυτικό τοίχο του νάρθηκα. Σύμφωνα χάραγμα που βρίσκεται στο υπέρθυρο της νεώτερης δυτικής εισόδου, το 1887 κατασκευάστηκε νέος τοίχος που είναι και η σημερινή πρόσοψη του μνημείου.

Το Υπουργείο Πολιτισμού το 1980 πραγματοποίησε τη συντήρηση και την αποκατάσταση της ανατολικής όψης του ναού, ενώ το 2016 ολοκληρώθηκε η στερέωση, η αποκατάσταση και ανάδειξη του μνημείου όπως και η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου.

Επιμέλεια κειμένου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας