Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Στις δυτικές παρυφές της Γαστούνης βρίσκεται ο Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, πιο γνωστός ως Παναγία Καθολική. Η λέξη ‘Καθολική’ είτε συνδέεται με τη λειτουργία της κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο ως καθεδρικού (δηλαδή καθολικού) ναού της επισκοπής Ωλένης, είτε ως ανάμνηση της χρήσης της ως καθολικού ναού (δηλαδή ενοριακής εκκλησίας) του βυζαντινού οικισμού.

Πρόκειται για δικιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τριμερή νάρθηκα, οκτάπλευρο τρούλλο με οδοντωτό γείσο και τρίπλευρη αψίδα. Είναι χτισμένος σύμφωνα με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας και στην κατασκευή του έχουν χρησιμοποιηθεί αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση. Στο κτίριο δεν έχουν γίνει σοβαρές επεμβάσεις ή μετατροπές, με εξαίρεση την προσθήκη κλειστού εξωνάρθηκα, που αρχικά είχε μορφή ανοιχτής στοάς, ενώ αλλοίωση προκάλεσαν και κάποιες νεώτερες μετασκευές στα ανοίγματα του ναού.

Στην αρχή ο ναός διέθετε τρεις εισόδους: μία δυτική στο ύψος του νάρθηκα και άλλες δύο στο νότιο και βόρειο τοίχο, που σήμερα είναι σφραγισμένες. Αξιοσημείωτο είναι το λίθινο οξυκόρυφο γοτθικό πλαίσιο που περιβάλλει τη βόρεια είσοδο.

Τα παράθυρα του ναού ποικίλουν ως προς τον αριθμό των λοβών τους και περιβάλλονται από οδοντωτή ταινία, ενώ η αψίδα και το νότιο αέτωμα διακοσμούνται με πλίνθινο σταυρό, εφυαλωμένα πινάκια και εντοιχισμένα σκυφία. Γενικά ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του ναού είναι ιδιαίτερα εκτεταμένος και περιλαμβάνει οδοντωτές ταινίες, τεθλασμένες γραμμές, χαρακτήρες αλφαβήτου, ήλιους (ρόδακες), μαιάνδρους κ.ά.

Ως προς το εσωτερικό του, ο ναός διέθετε τοιχογραφικό διάκοσμο σύγχρονο με την κατασκευή του, που σήμερα όμως σώζεται αποσπασματικά. Σε καλύτερη κατάσταση διατηρείται ο τοιχογραφικός διάκοσμος του 1702, που σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, χρηματοδότησε ο επίσκοπος Ωλένης Ιωαννίκιος Νείρος.

Η ανέγερση του ναού έγινε τον 13ο αι. (1278/9), σύμφωνα με επιγραφή της αψίδας όπου αναφέρονται ότι κτήτορές του ήταν οι «αυτάδελφοι» Καλληγόπουλοι και οι συμβίες τους, οι οποίοι ανήκαν προφανώς στους έλληνες άρχοντες που διατήρησαν τα προνόμια τους δηλώνοντας υποταγή στους Λατίνους.

Επιμέλεια Κειμένου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας