Ι. Μονή Παναγίας Χρυσοπηγής

Η Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοπηγής, πιο γνωστή ως Άνω Μονή, βρίσκεται βορειοανατολικά της Δίβρης, της σημερινής Λάμπειας του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας.

Η μονή περιστοιχίζεται από περίβολο σε σχήμα «Π», όπου υπάρχουν πτέρυγες με βοηθητικά κτίρια. Οι πτέρυγες στη βόρεια και δυτική πλευρά είναι διώροφες, σε αντίθεση με την ανατολική όπου είναι ισόγεια. Στους χώρους του ισογείου βρίσκονται η τράπεζα, το μαγειρείο και οι αποθηκευτικοί χώροι, ενώ στον όροφο χωροθετούνται τα κελιά των μοναχών και οι ξενώνες.

Ο ναός έχει χτιστεί στη νότια πλευρά της αυλής. Πρόκειται για μια μονόχωρη καμαροσκεπή αίθουσα που στα ανατολικά έχει τρίπλευρη αψίδα και στα δυτικά νάρθηκα. Γύρω από το ναό υπάρχουν τέσσερα παρεκκλήσια, με την είσοδο του παρεκκλησίου των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης να βρίσκεται στον νάρθηκα.

Εσωτερικά το καθολικό κοσμούν τοιχογραφίες του 1667, όπως αναγράφεται στην κτητορική επιγραφή της κύριας εισόδου, στην οποία αναφέρεται πως η χρηματοδότηση της αγιογράφησης έγινε από τον άρχοντα Ζαφείρη από το χωριό Πέτα. Ίσως την ίδια χρονιά να πραγματοποιήθηκε και η ανέγερση του ναού. 

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού διατηρείται σχεδόν ακέραιος. Οι απεικονίσεις του κυρίως ναού αφορούν σκηνές όπως στο διευρυμένο χριστολογικό κύκλο και στον κύκλο του θείου πάθους, σε ολόσωμους αγίους και προφήτες, στη Θεοτόκο ως Ζωοδόχο Πηγή και στο μαρτύριο των Αγίων Τεσσαράκοντα, ενώ στο θόλο βρίσκεται ο Παντοκράτορας πλαισιωμένος από αγγέλους, τη Θεοτόκο και τους ευαγγελιστές.

Στο ιερό οι απεικονίσεις περιλαμβάνουν προφήτες, σκηνές από το Θεομητορικό και ευχαριστιακό κύκλο και στην αψίδα την Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα με την Κοινωνία των Αποστόλων και ολόσωμους ιεράρχες. Οι τοιχογραφίες του νάρθηκα είναι μεταγενέστερες, όπως επίσης και του κτιστού τέμπλου με ζωγραφικό διάκοσμο και ξυλόγλυπτη επένδυση, η οποία χρονολογείται το 1845.

Επιμέλεια κειμένου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας